Impact story: Open Spending

Sinds 2015 worden de huishoudboekjes van decentrale overheden inzichtelijk en vergelijkbaar als open data gepubliceerd door Open Spending. We spraken met Jesse Renema, werkzaam als projectleider bij de Open State Foundation over zijn werkzaamheden en de toepassing.

Kun je jezelf even kort voorstellen? Wie ben je en waar werk je?

Mijn naam is Jesse Renema en ik werk sinds een jaar als projectleider bij de Open State Foundation. Dit is een onafhankelijke stichting die zich inzet voor een controleerbare democratie en vitale samenleving. Onder andere door middel van open data initiatieven en projecten. 

Ik werk samen met mijn collega’s aan het ontsluiten van informatie van publieke instellingen als open data. Alsook het bevorderen van hergebruik van deze data door burgers, journalisten, maatschappelijke organisaties, wetenschappers en overheden zelf. Dit is uiteenlopend van data over stembureaus en verkiezingsuitslagen rondom verkiezingen, tot inkoopdata en financiële huishoudboekjes van overheden.

'De vrije beschikbaarheid van deze data versterkt de informatiepositie van volksvertegenwoordigers, ambtenaren, journalisten en inwoners'. 

Aan welke toepassing heb je gewerkt?

Sinds mijn start bij de Open State Foundation werk ik aan de platformen Open Spending en Open Spending lijstjes. Op deze platformen worden sinds 2015 de huishoudboekjes van decentrale overheden (begrotingen, kwartaal- en jaar realisaties), ook wel bekend als Informatie voor Derden (Iv3) inzichtelijk en vergelijkbaar als open data gepubliceerd. De vrije beschikbaarheid van deze data versterkt de informatiepositie van volksvertegenwoordigers, ambtenaren, journalisten en inwoners. Vanuit deze versterkte informatiepositie kunnen zij naar eigen inzicht actievere en betere bijdragen leveren aan het functioneren van onze samenleving en democratie. Inwoners kunnen bijvoorbeeld Right to Challenge initiatieven opzetten om overheidstaken over te nemen, (lokale) journalisten kunnen overheden geïnformeerd controleren en volksvertegenwoordigers en ambtenaren kunnen deze data gebruiken om beter grip te krijgen op de lasten en baten van de organisatie waar zij voor werken. Het afgelopen jaar hebben wij onder andere hard gewerkt aan het ontsluiten van meer financiële detaildata om deze vervolgens aan te kunnen bieden op Open Spending.

Voor wie heb je dat gedaan en waarom?

Open Spending zorgt er voor dat financiële data uit jaarverslagen, voor iedereen begrijpbaar en vergelijkbaar wordt gemaakt. Uit onderzoek onder hergebruikers is gebleken dat volksvertegenwoordigers, ambtenaren en journalisten behoeften hebben aan meer gedetailleerdere informatie dan dat Iv3 biedt. Iv3 biedt namelijk drie niveaus (hoofdtaakveld, taakveld en economische categorie) waarbij je veelal uitkomt bij posten als ‘aankoop niet duurzame goederen’ en ‘overige verrekeningen’. Zonder verdere uitsplitsing en details is het bijvoorbeeld niet mogelijk om inzicht te krijgen in hoeveel geld er wordt uitgegeven aan ICT, groenvoorzieningen of personeelskosten. Dit heeft als gevolg dat de aangeboden informatie slechts beperkt bruikbaar is. In dit traject zijn we nog steeds we hard bezig om decentrale overheden te overtuigen en te helpen bij het ontsluiten van meer gedetailleerde informatie.

Welk probleem los je daarmee op?

Data is pas van toegevoegde waarde als het ook daadwerkelijk gebruikt wordt. Dit is ook het voornaamste doel van het detaildata-traject: de (her)bruikbaarheid van de financiële data laten toenemen. Meer details zorgen ervoor dat de data goed wordt begrepen en niet verkeerd wordt geïnterpreteerd door bijvoorbeeld journalisten. Data op een hoger detailniveau zorgt ervoor dat inwoners van een wijk, dorp of stad ook daadwerkelijk met goedkopere, efficiëntere bewoners-initiatieven en voorstellen kunnen komen en ambtenaren weer van collega’s kunnen leren over het doelmatig en effectief inzetten van publiek geld. 

Wat is er veranderd voor je gebruikers sinds ze deze toepassing hebben?

Voor (her)gebruikers verandert er niets. De Open Spending en Open Spending lijstjes werken nog hetzelfde maar, daar waar dit beschikbaar is, met meer detaildata en informatie. 

Welke data gebruik je hiervoor?

Open State heeft een koppeling van Open Spending met het open dataportaal van het CBS. Meer dan 15.000 rapportages zijn daardoor beschikbaar. Deze rapportage bestaat uit de begrotingen, jaar- en kwartaalrealisaties. Deze bevatten data over zowel de lasten en baten. De baten bestaan uit inkomsten zoals het Gemeentefonds of andere Rijksfinanciering.  Lasten bestaan uit uitgaven aan bijvoorbeeld pacht, personeel en ingehuurde diensten.

Elk project kent ook uitdagingen. Waar liep jij tegenaan?

Een van de grootste uitdagingen op dit moment is het motiveren van decentrale om proactief meer detail data te ontsluiten. Een aantal gemeenten, provincies en overheden, bijvoorbeeld de Gemeente Utrecht en de Algemene Rekenkamer, doen dit vanuit eigen initiatief. Zij zien namelijk in dat dit niet alleen hun functie is, maar ook ontzettend veel meerwaarde biedt. Er is op dit moment een grote groep van decentrale overheden die koudwatervrees hebben: zij zijn terughoudend vanwege het idee dat er risico’s hangen aan het delen van meer details. Bijvoorbeeld dat er vertrouwelijke-, bedrijfs- of privacygevoelige informatie wordt gedeeld. In de praktijk blijkt juist dat dit niet het geval hoeft te zijn, indien de financiële gegevens goed worden bijgehouden en gedocumenteerd. 
Daarnaast blijkt het voor gemeenten die met de detaildata aan de slag willen een uitdaging te zijn om de juiste details op de juiste manier te ontsluiten. Zo rapporteren veel gemeenten nog in Excel of CSV en niet in het gewenste JSON-format. Omdat veel van de huidige boekhoudsystemen (nog) niet de mogelijkheid bieden om de financiële rapportage te exporteren naar een JSON-bestand is dit vaak nog tijdrovend handwerk. Omdat het delen van deze details vaak nog wordt gezien als iets extra’s, valt het daarom vaak buiten de prioriteiten in het werk van de financiële afdeling die verantwoordelijk is voor het opstellen van deze rapportages. 

Als je terugkijkt: wat is dan anders gelopen dan je dacht?

Niet iets anders dan verwacht, maar juist iets waarvan het vermoeden bevestigd is. Open data initiatieven kunnen lastig van de grond te krijgen zijn omdat de meerwaarde pas ontstaat nadat je de data openbaar ontsluit en actief inzet. Zo is dit ook hier het geval.

'Als individu geloof ik in de kracht van bewoners, maatschappelijke initiatieven en iedereen die zich inzet voor een betere, leefbare en duurzame wereld'.

Wat is je persoonlijke band met het onderwerp?

Als individu geloof ik in de kracht van bewoners, maatschappelijke initiatieven en iedereen die zich inzet voor een betere, leefbare en duurzame wereld. Ik ben ervan overtuigd dat overheden juist door het proactief delen en inzetten van data die zij in handen hebben, ervoor kunnen zorgen dat iedereen mee kan doen en denken met uitdagingen waar wij met z’n allen (en dus niet alleen de overheden) voor staan. Weg met het wij versus zij denken dus. Het openbaar maken publieke data en in dit geval de huishoudboekjes is daarin voor mij een minimale vereiste. 

What's next? Wat staat er op de planning op het gebied van data?

Vanuit de Open State Foundation gaan we ‘gewoon’ door met de doorontwikkeling van Open Spending, het motiveren en ondersteunen van overheden in het duurzaam ontsluiten van financiële detaildata en het creëren van use-cases waarin deze data daadwerkelijk wordt gebruikt. Ook willen we als het weer kan weer hackathons en workshops gaan organiseren om de data tot leven te laten komen. 

Wat kan Data.Overheid.nl voor je betekenen? Waar heb je behoefte aan?

Voor mij is data.overheid.nl de plek waar deze data tot leven kan worden gebracht, er kan worden geleerd van andere initiatieven die met dezelfde uitdagingen zitten en een platform waar juist mooie use-cases kunnen ontstaan en worden gedeeld.

Is er nog iets anders dat je over dit onderwerp kwijt wilt?

Eigenlijk heb ik alles al genoemd.

Als mensen na het lezen behoefte hebben aan meer informatie, waar kunnen ze dan terecht?

Neem gerust contact op met mij via jesse@openstate.eu als je wilt doorpraten over dit onderwerp of andere open data initiatieven. Ook als je als overheid met het publiceren van financiële (detail)data aan de slag wilt! 

Meepraten over de impact van data?

Word gratis lid van onze data communities, binnen 1 minuut heb je een account aangemaakt en praat je mee op: www.datacommunities.nl.