Impact story: atlas van de regio

Atlas van de Regio is ontwikkeld door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Deze toepassing brengt de ruimtelijke ontwikkelingen van Nederland in kaart. Naast kaarten over recente ruimtelijke, demografische en economische ontwikkelingen brengt de atlas ook toekomstige ruimteclaims in beeld. Daarnaast geeft de atlas ook informatie over ontwikkelingen in de natuur en landbouw, het landschap, klimaatadaptie en hernieuwbare energie. We vroegen Kersten Nabielek naar het ontstaan van de toepassing, en de uitdagingen die bij de ontwikkeling ervan kwamen kijken. 

Kun je jezelf even kort voorstellen? Wie ben je en waar werk je?

Mijn naam is Kersten Nabielek, ik werk als onderzoeker voor stedelijke gebieden bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) in de sector voor Ruimtelijke Ordening en Leefomgevingskwaliteit (ROL). Ik heb architectuur en stedenbouw gestudeerd in Oostenrijk en verhuisde kort na de afronding van mijn studie naar Nederland. Vanaf 2003 werkte ik bij het Ruimtelijk Planbureau (RPB) in Den Haag. Het Ruimtelijk Planbureau is in 2008 gefuseerd met het Milieu en Natuur Planbureau en samen hebben zij het Planbureau voor de Leefomgeving gevormd. Ik doe veel werk op het gebied van ruimtelijk onderzoek maar ook verbeelding, ik werk bijvoorbeeld regelmatig met infographics ter ondersteuning. In de context van de ruimtelijke praktijk is kaartmateriaal een belangrijk element om te gebruiken om ruimtelijke keuzes te verduidelijken en bespreekbaar te maken. Als je iets op de kaart zet dan moet je ergens een keuze maken, het begin is niet altijd de perfecte keuze maar langzamerhand krijg je daar wel reacties op en begint er een discussie over de voor en nadelen van de keuze. 

'We hebben de afgelopen jaren steeds meer contact met de regio’s omdat de ruimtelijke ordening is gedecentraliseerd'.

Aan welke toepassing heb je gewerkt?

Samen met mijn collega’s heb ik gewerkt aan de Atlas van de Regio. De Atlas van de Regio is een website met een interactieve kaartviewer die middels thematische kaarten verschillende ruimtelijke ontwikkelingen en opgaven in beeld brengt. We hebben de afgelopen jaren steeds meer contact met de regio’s omdat de ruimtelijke ordening is gedecentraliseerd. Tien jaar geleden is deze gedecentraliseerd naar de provincies en gemeentes, we hadden voorheen voornamelijk contact met ministeries en nu ook steeds meer met provincies en grote steden als Rotterdam, Den Haag en Amsterdam. Daarnaast speelt de regionale uitwerking ook in de recent verschenen Nationale Omgevingsvisie (NOVI) een belangrijke rol. Bij het PBL hebben we veel data en kaartmateriaal over uiteenlopende thema’s die voor de ruimtelijke ontwikkeling relevant zijn, maar het kaartmaterieel zat eigenlijk een beetje verstopt in rapporten en projectmappen en daardoor waren de kaarten niet goed toegankelijk voor de buitenwereld. We zagen dat er behoefte was aan deze informatie en daarom hebben we een digitale atlas ontwikkeld om het kaartmateriaal beter beschikbaar te maken en te delen. 

Voor wie heb je dat gedaan en waarom?

Uit gesprekken met grote steden kwam naar voren dat er veel behoefte was aan data en kaartmateriaal. Wat gemeentes/regio’s zelf hebben is namelijk niet altijd volledig en gaat vaak niet verder dan de grens van hun gemeente of regio. Ook was er behoefte aan kaarten met een uniforme legenda. We zien dat veel verschillende gemeenten en provincies bezig zijn met de regionale uitwerking van de NOVI, en dat ze daarvoor betrouwbaar basismateriaal nodig hebben om te kijken waar ze staan als gebied en regio. Ze kijken naar complexe vraagstukken zoals klimaatverandering, transitie van de landbouw, energietransitie en natuurontwikkeling. We wilden daarom alle ruimteclaims in overzichtelijk in kaart brengen.

'Ik heb van een aantal regio’s gehoord dat het hele waardevolle toepassing is'.

Welk probleem los je daarmee op?

Je geeft inzicht in de complexiteit en je kan goed zien waar ontwikkelruimte is en waar verschillende opgaven zich opstapelen. Ik heb van een aantal regio’s gehoord dat het hele waardevolle toepassing is. Er is bijvoorbeeld veel belangstelling voor de prognosekaart voor ruimtebehoefte van woningbouw tot 2035. In de kaart kan je per gemeente precies zien hoeveel ruimte voor woningbouw nodig is. Naast de prognosekaart voor ruimtebehoefte zit in de atlas ook een kaart van beschermde gebieden, waar je dus niet mag bouwen. Die combinatie van de twee kaarten biedt een goede basis om toekomstige ruimtelijke keuzes te bespreken. 

Wat betekent deze toepassing voor de gebruiker?

De kaarten van de Atlas van de Regio laten voor alle regio’s in Nederland direct zien op welke locaties welke opgaven spelen en waar ze mogelijk conflicteren dan wel ingepast kunnen worden. Bij workshops en gesprekken tussen het Rijk, de regio’s en maatschappelijke partners kunnen de kaarten als communicatiemiddel dienen, en daarmee helpen om integrale afwegingen in de regio te maken.

Wat is er veranderd voor je gebruikers sinds ze deze toepassing hebben?

Gebruikers krijgen met de atlas sneller en op een overzichtelijkere manier inzicht in de ruimtelijke condities van gebieden en regio’s. Voor het eerst kunnen kaartlagen van uiteenlopende thema’s eenvoudig met elkaar gecombineerd worden. 

Welke data gebruik je hiervoor?

Een groot deel van het kaartmateriaal is gebaseerd op bewerkingen van open data van het CBS. Voor het thema economie hebben we met gegevens van LISA gewerkt. Daarnaast is bij het Kadaster een heel mooie dataset op gebouwniveau beschikbaar (BAG). Met dit dataset heeft het PBL de bebouwingsdichtheid en de menging tussen wonen en werken voor heel Nederland in beeld gebracht. Naast ons eigen kaartmateriaal hebben we ook rond 20 kaarten overgenomen van de Atlas Leefomgeving, zij hadden veel data over water en luchtkwaliteit beschikbaar. Voor de ontwikkeling van de kaartviewer hebben we trouwens intensief samengewerkt met het team van de Atlas Leefomgeving, en maken we ook gebruik van hetzelfde geoviewer portaal. 

'De uitdaging was toch wel het verkrijgen van sommige data'.

Elk project kent ook uitdagingen. Waar liep jij tegenaan?

De uitdaging was toch wel het verkrijgen van sommige data. Een aantal datasets zijn bijvoorbeeld nog niet voor heel Nederland beschikbaar. We zijn ongeveer twee jaar geleden aan de toepassing begonnen en in november 2020 was de eerste fase afgerond. Het is een constant proces en we zijn van plan om regelmatig nieuwe informatie toe te voegen. Op dit moment zijn we bezig met het voorbereiden van een update in mei 2021, we willen twee keer per jaar ene update uitvoeren. 

Als je terugkijkt: wat is dan anders gelopen dan je dacht?

Het grootste probleem was dat de gegevens van de ruimtelijke plannen beperkt beschikbaar waren, bijvoorbeeld over plannen voor woningbouw. Gelukkig is er een initiatief, de Nieuwe Kaart van Nederland, zij proberen veel data te verzamelen van plannen voor woningbouw, bedrijventerreinen en kantoren. Echter leveren niet alle provincies data aan over hun plannen en dat kun je ook terugzien op de kaart. Daarnaast is er ook een kaart over het grondeigendom op basis van gegevens van het Kadaster, die hebben wij vereenvoudigt. Voor deze kaart en de achterliggende data is heel veel belangstelling. We mogen de kaart als afbeelding delen maar niet de achterliggende gegevens, dit was een verzoek van het Kadaster. 

Wat is je persoonlijke band met het onderwerp?

Als persoon met een ruimtelijke achtergrond heb ik het altijd spannend gevonden om met kaartmateriaal te werken, dit is vanaf het begin al zo geweest. Ik vind het een mooie ontwikkeling dat er de afgelopen jaren veel meer materiaal digitaal beschikbaar is gekomen en dat er een hoop is ontwikkeld. Je kunt steeds meer ontdekken, dat vind ik interessant.

What's next? Wat staat er op de planning op het gebied van data?

Aan de start van dit traject heb ik een inventarisatie gemaakt naar diverse atlassen. In Nederland zijn er minstens tien atlas portalen beschikbaar en de toegevoegde waarde van onze atlas is dat we alle thema’s hebben samengebracht; ruimte, natuur, energie, milieu en klimaateffecten. Voor alle thema’s hebben we gepoogd om de meest belangrijke kaarten te selecteren en deze kaartlagen over elkaar heen te leggen. Dit sluit ook aan op de Nationale Omgevingsvisie, zij vragen ook om thema’s in samenhang te bekijken. Een belangrijk doel was om een bijdrage te leveren aan mensen die op gemeentelijk, regionaal en provinciaal schaalniveau aan omgevingsvisies werken. Dat is aardig gelukt. 

In de komende periode willen we vanuit het PBL intensiever met een aantal regio’s samen gaan werken. We willen samen met regio’s ruimtelijks scenario’s gaan ontwikkelen. De kaarten van de atlas gebruiken we dan om te kijken waar de regio staat en vervolgens gaan we mogelijke ontwikkelingsrichtingen uitwerken en bespreken.  

'Data.Overheid.nl biedt een goed overzicht over uiteenlopende data'.

Wat kan Data.Overheid.nl voor je betekenen? Waar heb je behoefte aan?

Data.Overheid.nl biedt een goed overzicht over uiteenlopende data. Dat vind ik belangrijk en heel waardevol. Het zou mooi als op de website ook naar de Atlas van de Regio verwezen wordt. Ik denk dat veel mensen nog niet weten dat deze atlas bestaat en dat de informatie ook voor veel burgers interessant is om te gebruiken. 

Is er nog iets anders dat je over dit onderwerp kwijt wilt?

Nee, ik heb alles verteld op dit moment. 

Als mensen na het lezen behoefte hebben aan meer informatie, waar kunnen ze dan terecht?

Op de website van de Atlas van de Regio staat veel informatie over de thema’s, de gebruikte kaarten, bronnen en webservices, en ook een contactadres voor vragen en opmerkingen. Klik hier om naar de weblink van de atlas te gaan. 

Meepraten over de impact van data?

Word gratis lid van onze data communities, binnen 1 minuut heb je een account aangemaakt en praat je mee op: www.datacommunities.nl.